مقدمه‌ای بر تاریخ قوم‌های ترک

آدینه ۱۶/تیر/١٣٩١ - ۶/جولای/٢٠١٢

اگرچه هدف اصلی این وبلاگ تاریخ ایران است اما از آنجا که در طول تاریخ ایران، قوم‌های ترک به ویژه هون (خیون) و اغوز حضور داشته است، در این نوشتار به معرفی کتابی درباره‌ی قوم‌های ترک می‌پردازم.


نام کتاب: مقدمه‌ای بر تاریخ قوم‌های ترک: شکل‌گیری قومی و دولت‌های ترک در دوران تاریخ میانه و آغاز دوران نوین در اورآسیا و خاور میانه
(در انگلیسی:
Introduction to the History of Turkic Peoples: Ethnogenesis and State-Formation in Medieval and Early Modern Eurasia and Middle East
)
نویسنده: پیتر ب. گلدن (Peter B. Golden)
ناشر: اوتو هاراسوویتز (Otto Harrassowitz) - ویسبادن آلمان
سال: ١٩٩٢ م. / ١٣٧١ خ.
صفحه: ۴۵۷

فهرست گنجانده‌های کتاب چنین است:

پیشگفتار: دنیای استپ‌ها
- دنیای کوچ‌نشینی
- قبیله
- نام قبیله‌های ترکیک
- کوچ‌نشینان و دنیای یکجانشینی
- فراروند قومی در دنیای ترکیک
- فصل ١: مردمان و زبان‌های اورآسیا
- فصل ٢: میراث آسیای درونی
- فصل ٣: امپراتوری‌ها و کوچ‌ها
- فصل ۴: نخستین قوم‌های ترکیک اورآسیای غربی
- فصل ۵: امپراتوری‌های ترکی اورآسیا
- فصل ۶: جانشینان ترکان در آسیای درونی
- فصل ٧: جانشینان ترکان در آسیای میانه
- فصل ٨: جانشینان ترکان در اوراسیای غربی
- فصل ٩: دنیای ترکان در دوران چنگیز
- فصل ١٠: تیمور، پایان دوران چنگیزی و آخرین امپراتوری‌های ترکی اوراسیا
- فصل ١١: قوم‌های ترک در خاور نزدیک و میانه
- فصل ١٢: شکل‌گیری قومی مردمان ترک

در فصل ١ به قوم‌ها و زبان‌های اوراسیا از جمله آلتایی و مغولی و چینی و ایرانی می‌پردازد. در فصل ٢ به کوچ‌نشینان ایرانی مانند سکاها و کوشان می‌پردازد. در فصل ٣ ورود قوم‌های ترکی مانند هون‌ها و اوغورها (Ugur) و آور (Avar)ها بررسی می‌شود. در فصل ۵ می‌بینیم که قومی به نام «ترک» (Turk) تازه از سده‌ی ۵ میلادی است که با شکل‌گیری «خاقانات ترکی» (Turkic Qaganate) در تاریخ جهان مطرح می‌شود. در این فصل به قوم‌های شکل‌دهنده‌ی «خاقانات ترکی» و خط و زبان و دین و اقتصاد خاقانات ترکی نیز پرداخته می‌شود و می‌بینیم که ایرانیان سغدی در سازماندهی ساختار حکومتی و نگارش و دین و اقتصاد این خاقانات بسیار نقش مهمی داشته‌اند. حتا سغدیان از نیروی ترکان برای چانه‌زنی و مقابله با ایران ساسانی نیز استفاده می‌کردند. (در این باره پیشتر کتاب «ایران و ترکان در دوران ساسانیان» اثر زنده یاد دکتر عنایت الله رضا را معرفی کرده‌ام). در فصل ۶ به اوغورها و خِرخیز (قرقیز) پرداخته می‌شود. در فصل ٧ قوم‌های قرلیخ (خُلّخ)، یغما، چِگل، و اوغوز و نیز گسترش اسلام در میان ترکان به دست ایرانیان، و حکومت سلجوقیان بررسی می‌شوند. در فصل ٨ خزران و بلغارها و مجارها معرفی می‌شوند. فصل ٩ و ١٠ به دوران چنگیز و مغولان و تاتارها می‌پردازد. در فصل ١١ مملوکان مصر و آق قویونلوها و قراقویونلوها معرفی می‌شوند. فصل ١٢ هم به ترکان جزیره‌ی کریمه (Crimea)، قزاقان، ازبکان، و قرقیزان می‌پردازد.

به زودی کتاب دیگری از پیتر گلدن را درباره‌ی تاریخ ترکان معرفی خواهم کرد.