خاورمیانه

دوشنبه ۶/خرداد/۱۳۸۶ - ۲۶/می/۲۰۰۸

اصطلاح «خاور میانه» (Middle East) حالت قالبی یا کلیشه‌ای (stereotype) یافته است. در بسیاری از پایگاه‌های خبری اینترنتی (مانند بی.بی.سی، سی.ان.ان یا یاهو) دسته‌بندی‌های جغرافیایی عبارتند از امریکا/بریتانیا، اروپا، خاورمیانه، افریقا و آسیا، ... برخی تصور می‌کنند که خاورمیانه واحدی جغرافیایی است مثل یکی از همکاران من، که یک بار پرسید آیا خاورمیانه صفحه‌ی قاره‌ای (continental plate) جدا دارد مانند آفریقا و آسیا؟ با تعجب گفتم نه. خاورمیانه تنها بخشی از غرب قاره‌ی آسیا است.

تصور مردم (به ویژه در اروپا و امریکای شمالی) از خاورمیانه منطقه‌ی یکدست و یک شکلی است و آن شکل غالب هم صحرای عربستان است با زنانی که سراپا در چادر سیاه پوشیده شده‌اند و مردان سیه چرده و (گاه عصبی و غیرتی) با پوست‌های خشک شده در بیابان. حال آن که این منطقه از نظر زبانی و دینی و نژادی جزو پرتنوع‌ترین منطقه‌هاست. نمونه:

- همکار انگلیسی‌ام چترم را دید و وقتی گفتم این را در ایران خریدم گفت مگر در ایران باران هم می‌بارد؟ من: ها؟!

- یکی دیگر از همکارانم می‌گفت غذای خاورمیانه‌ای. گفتم در خود ایران آن قدر تنوع غذایی هست که تعریف غذای ایرانی ساده نیست. حالا تو تمام غذاهای آن منطقه را مثل هم می‌دانی؟

- در سریال «شرکت حقوقی بوستون» (Boston Legal) با بازی ویلیام شتنر (William Shatner)، که از مجموعه‌های تلویزیونی پربیننده در امریکاست وکیلی در دفاع از زنی که می‌خواست کشیش شود گفت: در اسلام زنان مجاز نیستند صورتشان را نشان بدهند چه برسد به این بخواهند مسئولیت دینی هم بگیرند! حال آن که در همین ایران خودمان بسیاری زنان مجتهد داشته و داریم. نوشته‌ای از خانم مهرانگیز کار در اشاره به زنان مجتهد ایرانی و خبری از بازتاب درباره‌ی مجتهدان زن ایرانی

«خاورمیانه» اصطلاحی برای چشم‌پوشی و تحقیر یا توجیه نیز هست. اگر کسی اشتباهی کند یا رفتار نامناسبی داشته باشد می‌گویند: خاورمیانه‌ای است! یعنی عقب افتاده است. متمدن نیست. متاسفانه حتا خود ایرانیان نیز این اصطلاح را برای خودشان به کار می‌برند: ما خاورمیانه‌ای‌ها همین ایم! انگار فراموش می‌کنند که در کتاب‌های تاریخی از این منطقه به عنوان «گهواره‌ی تمدن بشری» یاد می‌شود.

برای مبارزه با این تصویر و تصور کلیشه‌ای است که رایانامه‌های فراوانی را دیده‌ایم که حاوی عکس‌های روزهای برفی و جنگل‌ها و رودخانه‌ها و ساحل‌های ایران است با زنان و دختران و جوانان ایران با لباس‌ها و پوشاک‌های متنوع که در اینترنت دست به دست می‌گردد تا به دیگران (و شاید به خودمان!) نشان دهیم که ایران بیابان بی‌آب و علف نیست و زنان ما در گونی جابجا نمی‌شوند. این هم دو نمونه از چنین تصویرهایی:
قظار صلح و حدس بزنید این کشور کجاست؟

«خاورمیانه» تعریف دقیقی هم ندارد برخی آن را شامل ایران و ترکیه و کشورهای عربی همسایه می‌دانند. برخی مصر و سودان و لیبی و پاکستان و افغانستان را نیز جزو خاورمیانه می‌دانند. خود اصطلاح «خاور میانه» یا «خاور نزدیک» در شکم خود حاوی تبعیض و نابرابری است زیرا این منطقه را نه مستقل و بر اساس خصوصیت خودش بلکه نسبت به اروپا تعریف می‌کند: خاوری که به اروپا نزدیک است همان طور که «خاور دور» نیز حاوی همین مفهوم است که البته رایج شده به جای «خاور دور» بیشتر می‌گویند آسیای اقیانوسی (Asia Pac=Pacific). این منطقه برای هند و چین (که یک سوم جمعیت دنیا را دارند!) خاور نیست بلکه در غرب یا باختر قرار دارد! برای همین به نظر من بهتر است «خاور میانه» را نیز «غرب آسیا» بنامیم که از نظر جغرافیایی نیز درست‌تر است. گرچه به خاطر این که اروپاییان و غربیان خاور میانه را جدا از آسیا تصور می‌کنند برایشان غرب آسیا می‌شود پاکستان!